Bệnh này thuộc về phạm vi "Huyễn vựng" của Đông y, thấy đột nhiên chóng mặt, tai ù, tai điếc và nôn mửa làm chủ chứng. Hay gặp ở tuổi trung niên
1. Nguyên nhân bệnh và bệnh lý
Đông y có câu "hư phong điều huyễn, giai thuộc vu can" (mọi thứ phong choáng váng giao đồng đều thuộc ở can), bởi thế chứng hư của bệnh này thường thuộc can thận âm hư và can huyết hư; thực chứng thường thuộc can dương thượng cáng hoặc can hoả quá thịnh. Ngoài ra còn có câu "Vô đàm bất túc huyễn" (không có chứng đàm thì không làm chứng choáng váng) trên lâm sàng bởi đàm gây nên cũng rất thường thấy.
Theo y học hiện đại, chứng huyễn vựng do tai trong là bởi tăng nội dịch trong tai. Nguyên nhân phát bệnh này do phản ứng biến thái, đại tạ nước muối tán loạn hoặc huyết quản tai trong co giật dẫn đến dịch lympho phân' bố quá nhiều hoặc hấp thu bình thường bị trở ngại mà sinh ra sũng nước màng nhĩ.
2. Biện chứng thí trị
Biểu hiện lâm sàng của bệnh này rất phức tạp, hư chứng hoặc thực chứng đơn thuần rất ít, hư thực hiệp tạp thì rất nhiều hay gặp nhất là trong h hiệp thực. Trị liệu thông thường là khử tà và bổ hư dùng phối hợp.
Nghiêng về hư thường dùng phương thuốc dưỡng huyết, tư bổ can thận; nghiêng về thực thường dùng phương thuốc bình can tức phong, trừ đàm; có số ít người bệnh do can hoả thịnh có thể dùng phương thuốc thanh tiết can hoả. '
3. Các thể bệnh và phương pháp trị liệu
3.1. Can phong
Chóng mặt tai ù, thường bởi phiền lão hoặc buồn giận mà tăng dữ dội, nôn mửa, miệng đắng, họng khô; đêm ngủ nhiều mộng, phiền táo dễ cáu, trong tai trướng bứt rứt khó chịu.
Chất lưỡi hồng, mạch huyền tế hơi sác.
Phép chữa: Bình can tức phong, tiềm dương. Sau khi chóng rặt giảm nhẹ thì dùng phép t thận dưỡng can dục âm để củng có kết quả chữa.
Phương thuốc:
Bình can tức phong, dùng phương Thiên ma câu đằng ẩm.
Tư thận dưỡng can, dùng phương Kỷ cúc địa hoàng hoàn.
- Thiên ma câu đằng ẩm:
Thiên ma 3 đồng cân Câu đằng 4 đồng cân
Chu phục thần 4 đồng cân Tang ký sinh 4 đồng cân
Đỗ trọng 4 đồng cân Ngu tất 3 đồng cân
ích mẫu thảo 4 đồng cân Dạ giao đằng 4 đồng cân
Hoàng cầm 3 đồng cân Chi tử 2 đồng cân
Thạch quyết minh 5 đồng cân (sắc trước)
Sắc nước uống.
Kỷ cúc địa hoàng hoàn (xem ở chơng I, bài 12).
3.2. Đàm thấp
Chóng mặt, tai ù, quặn bụng muốn nôn, ngực buồn bực, khó chịu, tim hồi hộp, ngủ nhiều, ăn ít, sớm dậy nôn ra đờm. Rêu lưỡi trơn, mạch hoạt.
Phép chữa: Hoá thấp khử đàm.
Phương thuốc: Nhị trần thang.
Chế Bán hạ 3 đồng cân Trần bì 2 đồng cân Phục linh 3 đồng cân Chích Cam thảo 1 đồng cân
Gia giảm:
- Nếu rêu lưỡi vàng trơn, miệng đắng lưỡi táo, phân khô táo gia:
Trúc như 8 đồng cân Chỉ thực 8 đồng cân
Can Địa long 2 đồng cân Trân châu mẫu 8 đồng cân
Thạch xương bồ 2 đồng cân Bạch thược 8 đồng cân
Nếu rêu lưỡi trắng trơ, phân hơi lỏng, miệng không khát, gia:
Thiên ma 3 đồng cân Bạch truật 3 đồng cân
Trạch tả 4 đồng cân
Sắc nước uống.
3.3. Huyết hư
Phát thành từng cơn, chóng mặt lại phát cơn lặp lại, bệnh trình rất dài, tai ù tai điếc, sắc mặt vàng úa haowcj trắng bủng không tươi, tim hồi hộp đập thình thình, mệt mỏi không có sức, hay quên, mất ngủ, ăn ít không biết ngon. Chất lưỡi nhạt, ít rêu, mạch tế nhược. Người bệnh là đàn bà thường có inh nguyệt không đều, sắc máu kinh nhạt, sau hành kinh đau bụng
Phép chữa: Dưỡng huyết tức phong, hoặc bồi bổ khí huyết
Phương thuốc:
Dưỡng huyết tức phong, dùng phương Ngũ vị tử thang:
Ngũ vị tử 3 đồng cân Toan táo nhân 3 đồng cân
Sơn dược 3 đồng cân Đương quy 2 đồng cân
Long nhãn nhục 5 đồng cân
Huyết hư nhiều, dùng Bát trân thang gia thuốc tức phong.
Đảng sâm 3 đồng cân Bạch truật 4 đồng cân
Phục linh 4 đồng cân Chích Cam thảo 2 đồng cân
Đương quy 3 đồng cân Xuyên khung 2 đồng cân
Thục địa 4 đồng cân Bạch thược 4 đồng cân
Gia: Địa hoàng, Toàn yết, Trân châu mẫu (hoặc Sinh Mẫu lệ).
Có một số ca bệnh biểu hiện là can hoả cáng thịnh hình, thấy chứng phiền thao mất ngủ, tiểu tiện đỏ mà ít, hoặc phân bí kết, lưỡi đỏ rêu lưỡi vàng, mạch huyền mà sác, dùng phương Long đảm tả can thang (xem ở chơng I, bài 13) gia
Can địa long 2 đồng cân, thường thường có thể thu được hiệu quả rất tốt.
- Có một số ca bệnh biểu hiện là sợ hàn chi lạnh, lưng buốt tai kêu, lưỡi nhạt, mạch trầm tế, thuộc thận dương hư, dùng phương Chân vũ thang:
Thục Phụ tử 3 đồng cân Sinh thượng 3 đồng cân
Phục linh 5 đồng cân Bạch truật 3 đồng cân
Bạch thược 3 đồng cân
Sau khi chứng trạng đã cải thiện lại uống Hữu quy hoàn để củng cố kết quả chữa.
Thục địa 4 đồng cân Sơn thù du nhục 2 đồng cân
Câu kỷ tử 2 đồng cân Sơn dược 2 đồng cân
Đỗ trọng 4 đồng cân Thục Phụ tử 3 đồng cân
Nhục quế 1 đồng cân Cam thảo 1 đồng cân
4. Phương kinh nghiệm
4.1. Chữa bằng thuốc cây cỏ
- Bạch truật 4 đồng cân, Trạch tả 5 đồng cân
Sắc nước uống.
- Thiên ma 3 đồng cân Viễn chí 2 đồng cân
Đảng sâm 4 đồng cân Đương quy 8 đồng cân
Bạch truật 3 đồng cân Ngũ vị tử 2 đồng câ
Phục linh 5 đồng cân Sơn dược 5 đồng cân
Xương bồ 2 đồng cân Mẫu lệ 5 đồng cân
Long xỉ 5 đồng cân
Sắc nước uống.
Thiên ma 6 đồng cân, Câu đằng 1 lạng
Sắc nước uống.
Hồ đào nhục 3 quả, cuống lá sen tươi 1 cái, giã nát, sắc nước, uống trước bữa ăn.
4.2. Chữa bằng châm cứu
a. Thể châm.
Nhóm 1 Định vận huyệt (phong trì một thốn, mỗi bên 1 huyệt), châm 1-1,2 thốn, đồng thời vê xoay 2 kim, châm cảm lên tới vùng đỉnh đầu.
Nhóm 2: Châm Phong trì, Hợp cốc, Tam âm giao, Túc tam lý, nội quan, Thái xung.
Hai nhóm huyệt kể trên có thể thay vòng sử dụng
b. Phép cứu Bách hội
Người bệnh ngồi ngay ngắn, theo đúng phép thường lấy huyệt Bách hội, dùng nước thuốc tím Long đảm đánh dấu, cắt bỏ tóc đầu nơi vùng huyệt vị, làm cho huyệt vị bộc lộ ra đầy đủ để tiện nghiên cứu.
Lấy mồi ngải khô đặt trực tiếp trên huyệt Bách hội, dùng hương châm lửa, đến khi không còn khói (lúc này nóng nhất), thầy thuốc dùng móng ngán cái tay trái đem ép tắt mồi ngải, sức ép từ nhẹ đến nặng, lúc này người bệnh thấy có sức nóng từ da đầu lùi vào trong não thì cảm thấy thích thú. Do ở huyệt Bách hội của người bệnh thường thường tê mất cảm giác cho nên khi đất ngải chỉ có cảm thấy là hơi nóng chút ít, cho nên tiêu chuẩn cứu là "không đau cứu đến đau thì dừng" (bất thống cứu chí thống vi chỉ), mồi ngải có thể từ nhỏ (nhs hạt mạch) đến to (như hạt đậu vàng), cứu mồi này tiếp mồi khác đến khi bệnh được trừ giải, từ chỗ đầu tê không có cảm giác dần đến thấy đau đớn, chóng mặt hoàn toàn dừng dứt mới tính là một lần cứu, cộng lại ớc chừng từ trên dới 17-23 mồi.
Nói chung theo mồi ngải tăng thêm, chóng mặt dần dứt, vùng đầu nh trút được đội nặng, nét đau khổ ở mặt nhanh chóng mất, tinh thần trong sáng. Căn cứ vào Y viện Trung y Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương (đến năm 1974) đã chữa trên 100 ca bệnh, họ rất ít gặp bệnh tái phát hoặc phản ứng không tốt làm bệnh tình ác hoá. Căn cứ vào báo cáo thì dùng điếu ngải cứu hơ hiệu quả rất kém.
Sau khi cứu nói chung mụn cứu không hoá mủ, không cần xử lý từ 2-4 tuần vảy vết cứu tự bong rơi ra, tóc mới tự mọc.
Trước khi vảy vết cứu bong ra, chú ý không gãi vảy vết cứu để tránh nhiễm trùng. Trước khi cứu bảo người bệnh gội đầu hoặc chải tóc cho thật sạch, cá biệt mụn cứu hoá mủ thì xử lý bằng ngoại khoa.
a. Nhĩ châm:
Vùng giữa tâm, Điểm áp đau, Bì chất hạ và Thần môn Gặp những trường hợp người bệnh chỉ có chứng chóng mặt mà không có chứng tai ù, tai điếc hoặc ngợc lại chỉ có tai ù, tai điếc mà không có chóng mặt; Ta xử lý bằng các phép riêng cho từng loại nh sau
* Chứng chóng mặt do tai trong
Thể châm:
Huyệt thường dùng: Phong trì, Thái xung, ế phong, Thính cung, Nội quan
- Huyệt dự bị: Túc tam lý, Trung quản, Thái khê, An miên.
- Phương pháp: Vận kim liên tục 10 đến 30 phút, kích thích vừa phải. Mỗi ngày châm một lần, 5 đến 7 ngày là một liệu trình.
Gia giảm:
- Đàm thấp vướng ở trong, gia Túc tam lý, Trung quản.
- Thận khuy phong dương nhiễu lên, gia Thái khê, An miên. Huyệt vùng tai có thể dùng điện châm lấy tần suất rất cao, cường độ dòng điện vừa phải.
Nhĩ châm:
Lấy các huyệt: ngạch, Tâm, Giao cảm, Thần môn, Thận, Nội phân bí, Thượng thận tuyến, Chẩm.
Phương pháp: Mỗi lần lấy 2-4 huyệt, giãn cách vê kim, kích thích mức vừa phải, lưu kim 15-20 phút, mỗi ngày 1 làn, 5-7 lần là một liệu trình, cũng có thể dùng phép chôn giữ kim trong da, hoặc thuỷ châm vitamin B1 vào huyệt Loa tai, mỗi ngày 0,2ml, mỗi lần 2-3 huyệt, 10-15 lần là 1 liệu trình.
Phương kinh nghiệm của các sách:
* Chứng chóng mặt
Nhóm 1. Hợp cốc, Thái xung, ế minh
Nhóm 2: Nội quan, Phong trì, Tứ độ. Mỗi ngày 1 nhóm, thay thế châm kim, kích thích mạnh (tân y liệu pháp thủ sách).
- Chóng mặt: Thần đình, Thượng tinh, Tín hội, Tiền đình, Hậu đình; Não phong: Phong trì, Dương cốc, Đại đô, Chí âm, Kim môn, Thân mạch, Túc tam lý (Y học cương mục)
- Xây xẩm mặt mày: Thông lý, Giải khê đều cứu (Loại kinh đồ dực - Châm cứu yếu lãm).
Chú ý sự cố
Khi phát cơn chóng mặt hạn chế ăn muối.
* Chứng tai ù, tai điếc
Biểu hiện lâm sàng là trong tai có các loại tiếng khác nhau (như tiếng ve kêu, tiếng gió thổi), khi yên tĩnh thì tiếng kêu thêm tăng lên hoặc tai ù đơn thuần hoặc kèm theo sức nghe giảm dần, hoặc mất hoàn toàn sức nghe.
Thể châm.
Huyệt thường dùng: ế Phong, Phong trì, Trung chữ.
Huyệt dự bị: Hành gian, Phong long, Thái khê, Thận du.
Phương pháp: Lấy huyệt thường dùng làm chủ, kích thích vừa phải, cách một ngày châm 1 lần, 10 - 15 lần là một hếu trình.
Gia giảm:
+ Can đảm hoả vợng, gia Hành gian, Phong long.
+ Thận hư gia Thái khê, Thận du.
Thuỷ châm
Lấy huyệt thường dùng: Bi novocain, mỗi lần 0,5-lml,
dùng kim số 5 tiêm. Người già dùng Novocain 1 mi (trước khi tiêm phải thử phản ứng). Hai huyệt thay nhau sử dụng, 3 ngày 1 lần, 10 lần là 1 liệu trình.
Nhĩ châm
Huyệt thường dùng: Nhĩ, Nội nhĩ, Thần môn, Thận, Nội phân bí, Chẩm.
Phương pháp: Mỗi ngày châm 1 lần, kích thích vừa phải, 10 - 15 lần là 1 liệu trình.
Phương kinh nghiệm của các sách.
Thượng quan, Hạ quan, Tứ bạch, Bách hội, Tín hội, ế phong, Nhĩ môn, Hàm yến, Thiên song, Dương khê, Quan xung, Dịch môn, Trung chữ chủ tai kêu, điếc (Thiên kim phương).
- Thiên dung, Thính hội, Thính cung, Trung chữ, chủ điếc ào ào nh ve kêu; Uyển cốt, Dương cốc, Kiên trinh, Khiếu âm, Hiệp khê, Thương dương, Dương khê, Lạc khớc, Tiền cốc chữa tai kêu (T sinh kinh).
Tai kêu: Bách hội, Thính cung, Thính hội, Nhĩ môn, Lạc khớc, Dương khê, Dương cốc, Hậu khê, Uyển cốt, Trung chữ; nặng tai: Nhĩ môn, Ê phong, Phong trì, Hiệp khê, Thính cung (Thần ứng kinh).
- Tai điếc: Thợng tinh 2 7 tráng, ế phong 7 cứu, Thính cung, Thận du, Ngoại quan, Thiên lịch, Hợp cốc (Loại kinh đồ dực - Châm cứu yếu lãm).