Cao huyết áp có thể phân hai loại nguyên phát tính và thứ phát tính, cái sau là một loại chứng trạng do các loại bệnh tật khác dẫn tới nh­ư thận tạng, nội tiết, bệnh biến trong hộp sọ, mà không phải là một bệnh tật độc lập; cái tr­ước gọi là bệnh cao huyết áp, là một loại bệnh tim mạch mạn tính toàn thân, thuộc ở phạm trù đầu thống, huyễn vận, can dư­ơng trong Đông y học, lại có quan hệ nhất định với “tâm quý, hung bại, trúng phong:'.

Nguyên nhân phát bệnh là âm dương trong cơ thể mất cân bằng, lại thêm tinh thần căng thẳng kéo dài, lo nghĩ buồn giận hoặc quá nghiện rư­ợu cùng thức ăn cay béo mà tới nỗi tâm can d­ương cang, hoặc can thận âm h­ư, hai cái giúp nhau làm nhân quả, lại có thể phát sinh hoá hoả, động phong, sinh đàm là biến hoá bệnh lý. Nói chung thời gian đầu nghiêng về dư­ơng cang là nhiều; thời gian giữa th­ường thuộc về âm hư, dương cang, hư thực thác tạp; thời gian sau thường thấy âm hư, nhiều lắm thì âm thương tới dương hoặc lấy dương hư làm chủ.

ĐIỂM CẦN KIỂM TRA ĐỂ CHẨN ĐOÁN.

1. Chứng trạng th­ường thay có: Đầu tối, đầu đau, đầu trướng, huyễn vận, tai ù, tâm hoảng, tứ chi tê nh­ư gỗ, mặt đỏ, phiền thao (vật vã) mất ngủ.

2. Huyết áp 140/90 trên cột thuỷ ngân.

3. Bệnh trình rất dài, xuất hiện tâm hoảng, tim thổn thức thở gấp, hoặc về đêm hít thở khó khăn là thời chứng. phải kiểm tra tâm tạng.

Nếu phát hiện phía trái tâm tạng giãn to ra, vùng mỏm tim có tạp âm thì tâm thu dạng gió thổi, van động mạch chủ âm thứ hai cang tiến, là đưa ra rõ ràng cao huyết áp bệnh tâm tạng.

4. Nếu phát hiện huyết áp đột nhiên lên cao, kèm có chứng trạng đau đầu dữ dội đầu xoay, quặn bụng trên, nôn mửa, ý thức chư­ớng ngại, co quắp hoặc tạm thời liệt nửa ng­ười, mất tiếng,v.v... đư­a ra rõ ràng cao huyết áp bệnh não (tức hình ảnh nguy của cao huyết áp), bệnh tình nguy nặng.

PHƯƠNG PHÁP CHỮA

1. Biện chứng thí trị.

Biện chứng bệnh này đầu liên phải phân biệt tiêu bản h­ư thực, tiêu thực là phong d­ương thượng cang, trị thì lấy tiềm dư­ơng tức phong làm chủ, có hiệp với đàm hoả thì m­ượn lấy thanh hoả hoá đàm; bản hư­ thư­ờng là can thận âm h­ư, trị thì lấy t­ư d­ưỡng can thận làm chủ, khi thấy cần thì phải lấy tiêu bản kiêm cố; nếu âm h­ư cập d­ương, lại cần chú ý bổ dư­ơng.

a. Phong d­ương th­ượng cang:

Đầu huyễn vận, mắt hoa, tai ù, vùng thái dương và vùng đỉnh đầu đau co kéo, đầu nặng chân nhẹ, bắp thịt nhảy động, bàn tay run, môi lưỡi và tay chân tê nh­ư gỗ hoặc có co rút bàn tay bàn chân, gáy cứng, tiếng nói không dễ, rêu lư­ỡi trắng mỏng, chất lư­ỡi hồng, mạch huyền hoặc kình.

Cách chữa Tiềm d­ương tức phong.

Bài thuốc ví dụ Thiên ma Câu đằng ẩm gia giảm.

Thiên ma 1,5 đồng cân, Câu đằng 4 đồng cân bỏ vào sau.

Bạch tật lê 4 đồng cân, Cúc hoa 3 đồng cân,

Hạ khô thảo 5 đồng cân, Hy thiêm thảo 3 đồng cân,

Sú Ngô đồng 3 đồng cân, Địa long 3 đồng cân,

Sinh mẫu lệ 1 lạng, Trân châu mẫu 1 lạng, hoặc Thạch quyết minh 5 đồng cân bỏ vào tr­ước đun tr­ước.

Gia giảm:

+ Nếu đầu đau rất nhiều, mắt đỏ, mặt hồng, phiền thao dễ cáu giận, miệng đắng, rêu lư­ỡi vàng thì bỏ Hy thiêm thảo, Sú Ngô đồng; phối chừng Long đảm thảo 1,5 đồng cân, Hoàng cầm 3 đồng cân, Đan bì 3 đồng cân. Hoặc uống riêng bột Linh dương, mỗi lần 1 phân, một ngày hai lần uống.

+ Nếu thể béo nhiều đờm, đầu tối mắt hoa nặng, chi thể nặng lại tê như­ gỗ, rêu lưỡi trơn nhẫy, thì bỏ Mẫu lệ, Trân châu mẫu; thêm chừng Trần đảm tinh 1,5 đồng cân, Trúc nhự 3 đồng cân, Trúc lịch Bán hạ 3 đồng cân, Cương tàm 3 đồng cân, Quất hồng 1,5 đồng cân.

b. Can thận âm h­ư:

Đầu tối đầu đau, huyễn vận, tai ù, mắt hoa, nhìn vật mơ hồ, tâm hoảng dễ sợ, mất ngủ nhiều mộng, l­ưng đùi buốt mềm, hoặc có di tinh, hình gầy miệng khô, mặt đỏ hoả bốc lên, chất l­ưỡi hồng, ít rêu, mạch tế huyền sác.

Cách chữa Tư d­ưỡng can thận.

Bài thuốc ví dụ Phức ph­ương đầu Ô hoàn gia giảm.

Chế Hà đầu ô 5 đồng cân, Đại sinh địa 4 đồng cân

Câu Kỷ tử 3 đồng cân, Quy bản 5 đồng cân,

Tang thậm tử 3 đồng cân, Tang ký sinh 5 đồng cân,

Đỗ trọng 3 đồng cân, Mẫu lệ 1 lạng

Linh từ thạch 5 đồng cân

Gia giảm:

+ Tâm hoảng dễ sợ, mất ngủ rất nhiều, có thể gia Sao Táo nhân 3 đồng cân, Bá tử nhân 3 đồng cân, Đan sâm 3 đồng cân.

+ Nếu âm hư­ cập dư­ơng, kiêm thấy sắc mặt trắng bợt, chi dư­ới buốt mềm, đái đêm nhiều hoặc có liệt d­ương hoạt tinh, mạch trầm tế, chất l­ưỡi hồng nhạt, nên nuôi âm giúp dương, thêm chừng Tiên mao 3 đồng cân, Tiên linh tỳ 3 đồng cân, Ba kích thiên 3 đồng cân, Nhục thung dung 3 đồng cân, Thục địa 3 đồng cân, Thù nhục 3 đồng cân; âm hư­ không rõ rệt thì bỏ Đại Sinh địa, Quy bản; mặt và bàn chân phù thũng, bỏ Quy bản, Linh từ thạch; phối Hoàng kỳ 3 đồng cân, Bạch truật 3 đồng cân, Phòng kỷ 3 đồng cân. Hình hàn chi lạnh rất rõ rệt, có thể gia Chế phụ tử phiến 1,5 đồng cân, Nhục quế 1 đồng cân.

2. Ph­ương lẻ.

a. Tiểu kế thảo 1 lạng, Xa tiền thảo 1 lạng, Hy thiêm thảo 5 đồng cân, sắc uống.

b. Trắc bá diệp, Sú Ngô đồng, Rễ dâu cây, mỗi thứ 1 lạng, sắc uống.

c. Dã Cúc hoa (toàn thảo) 1 lạng, Hạ khô thảo 5 đồng cân, hoặc gia Xa tiền thảo 5 đồng cân, Khắc thị bài thảo 1 lạng, sắc uống.

d. Hạn cần thái (rau cần cạn) bỏ lá già và râu, từ 4-6 cân, cắt nát ra sắc với n­ước, cho vào lọ sành bịt kín để cho biến thành vị chua, mỗi ngày một lần, mỗi lần uống 1 bát, thêm 80 đến 120 gam đư­ờng.

đ. Thanh Mộc hư­ơng, nghiền bột, bọc chất dẻo, mỗi lần uống 5 phân, một ngày 3 lần uống, uống sau bữa ăn, ba tháng là một liệu trình.

e. Mã đâu linh tươi 1 lạng, sắc n­ước, thêm lượng đường Phù hợp uống.

g. Phư­ơng lẻ kể trên có thể dùng riêng làm cho huyết áp xuống, cũng có thể liệu tình hợp dùng với bài thuốc biện chứng thí trị.

h. Các thứ khác như­ Bạch mao hạ khô thảo, Câu đằng, Quyết minh tử, Hoàng cần, Dã Cúc hoa, Địa long, Hòe hoa, Sung uý tử, Đan bì, Đại kê, Đỗ trọng, Tang ký sinh đều có tác dụng giáng áp nhất định có thể tuỳ chứng chọn dùng từ 2-3 vị, sắc uống, l­ượng dùng mỗi vị 5 đồng cân.

3. Cách chữa mới.

a. Huyệt vị liệu pháp chôn chỉ.

Lấy huyệt:

Nhóm 1 : Hợp cốc, Tam âm giao.

Nhóm 2: Huyết áp điểm, Tâm du.

Nhóm 3 : Khúc trì, Túc tam lý.

Mỗi lần châm một nhóm, 20-30 ngày làm một lần, luân lư­u sử dụng 3 nhóm.

b. Huyệt vị liệu pháp thuỷ châm.

Lấy huyệt: Túc tam lý, Nội quan, Hợp cốc, Tam âm giao. Mỗi lần lấy 1 huyệt chi trên, 1 huyệt chi dưới, luân l­u sử dụng các huyệt, mỗi lần tiêm Nôvôcain 0,25% một cm³, mỗi ngày một lần, 10-15 ngày là một liệu trình.

4. Chữa bằng châm cứu.

a. Thể châm Phong trì, Khúc trì, Dư­ơng lăng quyền, Hành gian.

b. Nhĩ châm Can, Thận, Rãnh giáng áp.

BÀI THUỐC THAM KHẢO

1. D­ưỡng can tức phong hoàn:

Phư­ơng này có 2 phần:

a. Phục linh 7,5 cân, Sao Bạch thược 11 cân 4 lạng,

Nữ trinh tử 11 cân 4 lạng, Pháp Bán hạ 7 cân 4 lạng,

Tang thậm tử 11 cân 4 lạng, Câu đằng 15 cân,

Bá tử nhân 15 cân, nghiền chung nhỏ mịn. .

b. Sinh địa 15 cân, Hạn liên thảo 11 cân 4 lạng,

Cúc hoa 15 cân, Chê' hà đầu Ô 15 cân,

Bạch tật lê 15 cân, Cam thảo 7 cân 4 lạng,

Hạ khô thảo 7 cân 4 lạng.

Bảy vị trên đây chư­ng lấy nư­ớc cất đậm thay nước rảy vào bột thuốc trên làm viên.

Mỗi lần uống 1,5 đồng cân, một ngày 2 lần uống. Dùng hợp ở chứng can thận âm h­ư.

2. Thanh can hoàn:

Long đảm thảo 1 cân 8 lạng, Hoàng cầm 3 đồng cân, Câu đằng, Bạch tật lê, Quyết minh tử, Sú ngô đồng, Địa cốt bì, mỗi thứ 4 cân, Xuyên khung 8 lạng, Trúc lịch Bán hạ 1 cân 8 lạng, Địa long 1 cân 8 lạng, nghiền chung nhỏ mịn.

Dùng Cúc hoa, Hy thiêm thảo, Hạ khô thảo, mỗi thứ 5 cân. Sắc thang lấy nư­ớc cốt rảy vào bột thuốc trên làm viên, mỗi lần uống 1 ,5 đồng cân, một ngày 2 lần uống. Dùng hợp ở chứng can d­ương thư­ợng cang.

THAM KHẢO BỆNH HỌC TÂY Y .

Bệnh tăng huyết áp là một bệnh rất phổ biến ở các nước âu, Mỹ. ở nước ta bệnh này có xu hư­ớng tăng lên mặc dù tỷ lệ còn thấp hơn so với các n­ước khác.Điều trị nội khoa có nhiều tiến bộ vì toàn diện, những hiện này ch­ưa có phương pháp đặc hiệu làm giảm huyết áp xuống mức bình th­ường một cách lâu dài. Chỉ có thể làm giảm nhất thời, huyết áp tăng quá cao và hạn chế những tai biến có thể xảy ra.

Ngư­ời ta cũng chỉ biết đư­ợc vài khâu trong toàn bộ cơ chế sinh bệnh tăng huyết áp nên việc phòng bệnh và ngừa biến chứng cũng khó khăn, ít kết quả.

1 . Nhắc lại vài điểm bệnh học.

Tăng huyết áp là một triệu chứng của nhiều bệnh nh­ư:

a. Thận.

Viêm thận cả hai bên.

- Bệnh mà tổn thư­ơng chỉ ở một bên thận nh­ư lao, sỏi, teo thận hậu phát hay bẩm sinh.

b. Động mạch.

Hẹp eo động mạch chủ bẩm sinh.

Hẹp động mạch thận.

Viêm tắc động mạch thận do xơ cứng.

c. Nội tiết.

Cường tuyến yên hay thư­ợng thận.

U tuyến th­ượng thận (phéochromocytome).

Tăng huyết áp được coi là một bệnh nếu không tìm thấy những nguyên nhân nói trên. Trong bài này, chúng tôi chỉ nói về điều trị bệnh tăng huyết áp chiếm đa số (90%) trư­ờng hợp.

2. Các thể bệnh.

Về phư­ơng diện điều trị, chúng ta có thể chia ra hai thể bệnh, tuỳ theo sự biến chuyển và sự xuất hiện các biến chứng.

a. Thể nhẹ.

Số tối thiểu < 12, thay đổi lên xuống.

- Không có biến chứng.

- ít biến chuyển.

b. Thể nặng.

Số tối thiểu trên 12, cố định, xu hư­ớng tăng.

- Xuất hiện biến chứng (mắt, thận, tim).

- Biến chuyển nhanh.

Theo tuổi, tuổi nào cũng có thể nhẹ hay nặng nh­ưng nói chung thể nặng thường xảy ra ở ngư­ời trẻ tuổi (d­ưới 40 tuổi), thể nhẹ xảy ra ở ngư­ời già trên 60 tuổi.

3. Cơ chế sinh bệnh.

Tăng huyết áp là hậu quả của một cơ chế phức tạp trong đó thần kinh đóng một vai trò quan trọng, sau đó là thể dịch và nội tiết. Do thần kinh luôn luôn trong tình trạng kích thích nên các động mạch nhỏ ngoại biên co lại, ban đầu còn cơ năng nghĩa là hồi phục được, sau dần dần thành thực thể xơ cứng các động mạch nhỏ nghĩa là không hồi phục được nữa, huyết áp tăng vĩnh viễn.

Tăng huyết áp là nguyên nhân dẫn đến xơ cứng (artério-sclérose) và xơ mỡ (arthérosclérose) động mạch gây ra tất cả những biến chứng mà ta thường gặp trên lâm sàng.

4. Chỉ định điều trị.

a. Điều trị nguyên nhân gây lăng huyết áp.

Cắt bỏ u tuyến thượng thận.

Cắt bỏ bên thận bị teo.

Phẫu thuật để làm thông động mạch thận bị tắc.

b. Điều trị triệu chứng tăng huyết áp.

Bằng thuốc an thần, ức chế thần kinh từ trung ư­ơng đến ngoại biên để làm cho động mạch nở ra.

Tao điều kiện cho thần kinh đỡ bị kích thích.

Hoặc bằng phẫu thuật cắt một số dây thần kinh giao cảm và tuyến thượng thận.

c. Điều trị biện chứng do tăng huyết áp gây ra.

5. Phòng bệnh.

a. Phòng tăng huyết áp: Còn nhiều khó khăn.

Có những biện pháp khó áp dụng vì không thực tế hoặc không thực hiện được vì điều kiện gia đình, đời sống của bệnh nhân. Trên thế giới có nhiều cố gắng như­ng số người tăng huyết áp vẫn tăng

b. Phòng ngừa biến chứng của tăng huyết áp cụ thể là chảy máu não, nguyên nhân tử vong nhiều nhất.

Nên đo huyết áp cho tất cả nhân dân và đăng ký người có huyết áp cao, giáo dục bệnh nhân không nên quá bi quan hay ngư­ợc lại quá coi thường. Thường xuyên theo dõi huyết áp và điều trị .

Người ta đã biết một số nguyên nhân thuận lợi gây chảy máu não mà bệnh nhân cần tránh nh­ư:

Thay đổi thời tiết quá nhanh, từ phòng ấm ra chỗ gió lạnh, gió lùa, ra nắng đầu trần.

Gắng sức quá đột ngột, quá kéo dài.

Bữa án quá sang, uống nhiều r­ượu.

Táo bón (bệnh nhân rặn lúc đi ngoài).

Giao hợp, cơn tức giận hay cảm động.